ભગવાન કૃષ્ણનું સામ્રાજ્ય જ્યાં પૂર્ણ થયું, તે પશ્ચિમનું પાવન ધામ
શ્રી દ્વારકાધીશ મંદિર (જગત મંદિર) વિશે વિગતવાર માહિતી
દ્વારકા, ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં અરબી સમુદ્રના કિનારે આવેલું પવિત્ર તીર્થસ્થાન છે. આ ધામને જગત મંદિર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જે ભારતની ચાર ધામ યાત્રા અને સપ્ત પુરીઓમાંનું એક છે. દ્વારકાધીશ મંદિર ભગવાન કૃષ્ણને સમર્પિત છે, જે અહીં રાજાના સ્વરૂપમાં બિરાજમાન છે.
માન્યતાઓ અનુસાર, આ મંદિરનો ઇતિહાસ 2500 વર્ષ કરતાં પણ વધુ જૂનો છે. આ ભવ્ય મંદિરનું નિર્માણ ભગવાન કૃષ્ણના પ્રપૌત્ર, વજ્રનાભ દ્વારા મૂળ સ્થળ પર કરવામાં આવ્યું હોવાનું માનવામાં આવે છે. વર્તમાન માળખું મુખ્યત્વે 16મી સદીમાં ફરીથી બનાવવામાં આવ્યું છે અને તે હિન્દુ સ્થાપત્યકળાનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો છે.
સ્થાપત્યની ભવ્યતા અને મુખ્ય આકર્ષણો
- ભગવાનની મૂર્તિ: ગર્ભગૃહમાં સ્થાપિત ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની મૂર્તિને ત્રિવિક્રમ સ્વરૂપ તરીકે પૂજવામાં આવે છે. આ મૂર્તિ શ્યામ રંગની, ચાર હાથવાળી અને અત્યંત મનોહર છે, જે ભક્તોને દિવ્ય શાંતિ પ્રદાન કરે છે.
- ભવ્ય સ્થાપત્ય: મંદિર 72 સ્તંભો પર ઊભું છે અને પાંચ માળનું છે, જે લગભગ 43 મીટર ઊંચું છે. તેનો શિખર ભાગ નાગર શૈલીનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. શિખર પરના જટિલ કોતરણીકામ દેવતાઓ અને પૌરાણિક કથાઓનું નિરૂપણ કરે છે.
- બાવન ગજની ધ્વજા: મંદિરનું સૌથી મોટું આકર્ષણ તેની ટોચ પર લહેરાતી બાવન ગજની ધ્વજા છે. આ ધ્વજા દિવસમાં પાંચ વખત બદલવામાં આવે છે અને તે હિન્દુ ધર્મના સૂર્ય, ચંદ્ર અને તારાનું પ્રતીક ધરાવે છે. આ ધ્વજાના દર્શન કરવા એ પણ પાવન માનવામાં આવે છે.
દ્વારકાનો ભવ્ય ઇતિહાસ: સુવર્ણ નગરીની કથા
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ મથુરા છોડીને યદુવંશના લોકો સાથે સમુદ્ર કિનારે એક અદ્ભુત નગરીનું નિર્માણ કર્યું, જેને સુવર્ણ દ્વારકા કહેવામાં આવ્યું. આ નગરી અતિ સમૃદ્ધ અને કલાત્મક હતી.
ભગવાન કૃષ્ણના પૃથ્વી પરથી પ્રસ્થાન (સ્વધામ ગમન) પછી, મહાભારત કાળના થોડા સમય બાદ, ઋષિઓના શ્રાપને કારણે સમગ્ર યદુવંશનો અંત આવ્યો. આ પછી, દ્વારકા નગરી ધીમે ધીમે અરબી સમુદ્રમાં ડૂબી ગઈ. એવું માનવામાં આવે છે કે વર્તમાન મંદિર તે જ મૂળ સુવર્ણ નગરીના અવશેષો પર બાંધવામાં આવ્યું છે. આ કથા ભગવાનના અલૌકિક સામ્રાજ્ય અને સમયના પરિવર્તનનું પ્રતીક છે.
મંદિર દર્શનનો સમય અને મહત્ત્વની આરતીઓ
મંદિર ખુલવાનો સમય (સામાન્ય દિવસો)
સવારે 6:30 થી બપોરે 1:00 (બપોરે વિરામ)
સાંજે 5:00 થી રાત્રે 9:30
નોંધ: તહેવારો જેમ કે જન્માષ્ટમી દરમિયાન સમયમાં મોટો ફેરફાર થાય છે.
મુખ્ય આરતીનો સમય (આશરે)
- મંગળા આરતી — સવારે 7:30
- શૃંગાર આરતી — સવારે 10:30
- સંધ્યા આરતી — સાંજે 7:30
- શયન આરતી — રાત્રે 8:30 (રાત્રિના દર્શનનો અંત)
પ્રવેશ ફી: દર્શન નિઃશુલ્ક છે. ધ્વજા બદલવાની સેવા માટે વિશેષ ફી હોય છે.
નજીકના જોવાલાયક અન્ય પવિત્ર સ્થળો
- બેટ દ્વારકા (Bet Dwarka): મુખ્ય મંદિરથી લગભગ 30 કિમી દૂર, જ્યાં ભગવાન કૃષ્ણ અને સુદામા મળ્યા હતા તેવી માન્યતા છે. હોડી દ્વારા જવું પડે છે.
- નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ (17 કિમી): ભગવાન શિવના 12 જ્યોતિર્લિંગો પૈકીનું એક, જે શાંત અને ભવ્ય છે.
- રુક્મણી મંદિર (2 કિમી): ભગવાન કૃષ્ણની મુખ્ય પત્ની રુક્મણી દેવીને સમર્પિત સુંદર મંદિર.
- ગોમતી ઘાટ: દ્વારકા મંદિર પાસે જ આવેલો પવિત્ર ઘાટ, જ્યાં ગોમતી નદી સમુદ્રને મળે છે. ભક્તો અહીં પવિત્ર સ્નાન કરે છે.
દ્વારકા પહોંચવાની રીત (પરિવહન માર્ગદર્શિકા)
- હવાઈ માર્ગે: સૌથી નજીકનું એરપોર્ટ જામનગર (JGA) છે (લગભગ 140 કિમી). રાજકોટ (RAJ) એરપોર્ટ પણ સારો વિકલ્પ છે (લગભગ 240 કિમી). ત્યાંથી ટેક્સી અથવા બસ દ્વારા દ્વારકા પહોંચી શકાય છે.
- રેલ માર્ગે: દ્વારકા રેલવે સ્ટેશન (DWK) દેશના મુખ્ય શહેરો, જેમ કે અમદાવાદ, મુંબઈ અને દિલ્હી સાથે જોડાયેલું છે.
- સડક માર્ગે: દ્વારકા સારી રીતે વિકસિત નેશનલ હાઇવે દ્વારા જોડાયેલું છે. ગુજરાતના તમામ મુખ્ય શહેરોમાંથી નિયમિત G.S.R.T.C. અને ખાનગી બસો ઉપલબ્ધ છે.
યાત્રાળુઓ માટે કાયમી પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQ)
- દ્વારકા કયા ભગવાનનું મુખ્ય મંદિર છે? જવાબ: દ્વારકાધીશ મંદિર ભગવાન કૃષ્ણના રાજા સ્વરૂપ (દ્વારકાધીશ)ને સમર્પિત છે.
- દ્વારકાધીશ મંદિરની ધ્વજા બદલવાનો સમય શું છે? જવાબ: ધ્વજા દિવસમાં પાંચ વખત બદલવામાં આવે છે. આ એક મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક વિધિ છે, અને તેના સમય તહેવારો પ્રમાણે બદલાઈ શકે છે.
- દ્વારકા મંદિરે ક્યારે જવું શ્રેષ્ઠ છે? જવાબ: ઓક્ટોબરથી માર્ચ (શિયાળો) મહિના દરમિયાન હવામાન ખુશનુમા હોય છે. જન્માષ્ટમી, દિવાળી અને હોળી દરમિયાન યાત્રાનો વિશેષ મહિમા હોય છે.
